نصب جرثقیل در محیط های خطرناک: چگونه امنیت را در شرایط انفجار یا گرد و غبار تأمین کنیم؟

امروزه نصب جرثقیل در محیط های خطرناک یکی از حساس ترین مراحل طراحی و راه اندازی تجهیزات بالابری در صنایع سنگین محسوب می شود. در محیط هایی مانند پالایشگاه های نفت و گاز، کارخانه های پتروشیمی، معادن فلزی و کارگاه هایی که گرد و غبار یا بخارات قابل اشتعال وجود دارد، کوچک ترین خطای نصب یا انتخاب نادرست تجهیزات می تواند منجر به فاجعه ای انفجاری شود. به همین دلیل، مهندسی ایمنی در چنین فضاهایی نه تنها بخشی از فرآیند نصب، بلکه پیش شرط آغاز هر پروژه است.

در این نوع محیط ها، وجود گازهای قابل اشتعال، بخارات شیمیایی یا گرد و غبار رسانا می تواند شرایطی ایجاد کند که تنها یک جرقه کوچک از موتور الکتریکی یا اصطکاک مکانیکی منجر به انفجار شود. بنابراین، انتخاب جرثقیل مناسب، رعایت استانداردهای حفاظتی و نصب صحیح اجزای الکتریکی، اهمیت ویژه ای دارد.

در ادامه، به بررسی مفهوم محیط های خطرناک از دیدگاه فنی، استانداردهای بین المللی مرتبط، و نکات کلیدی در نصب ایمن جرثقیل در چنین شرایطی می پردازیم تا مشخص شود چگونه می توان در عین بهره وری، ایمنی را نیز تضمین کرد.

مفهوم محیط خطرناک در صنعت جرثقیل

در مهندسی صنعتی، اصطلاح «محیط خطرناک» (Hazardous Area) به فضاهایی اطلاق می‌شود که در آن‌ ها احتمال حضور گاز، بخار، مایع یا گرد و غبار قابل اشتعال وجود دارد. در چنین فضاهایی، اگر تجهیزات الکتریکی یا مکانیکی استاندارد نباشند، احتمال انفجار یا احتراق بسیار بالاست. بنابراین، نصب جرثقیل سقفی در این محیط‌ها باید با رعایت کامل الزامات بین‌المللی طراحی و ایمنی انجام شود تا از ایجاد هرگونه جرقه یا افزایش غیرمجاز دما جلوگیری گردد. انتخاب نوع جرثقیل، متریال به‌کاررفته در ساخت، و سیستم‌ های کنترلی ضد انفجار از مهم‌ ترین ملاحظات در فرآیند نصب جرثقیل سقفی در محیط‌ های خطرناک محسوب می‌شود.

مفهوم محیط خطرناک در صنعت جرثقیل

تعریف محیط مستعد انفجار و انواع آن

محیط مستعد انفجار یا Ex Area به فضایی گفته می شود که در آن ترکیب خاصی از گاز یا بخار با هوا، در تماس با منبع احتراق، موجب انفجار می شود. این فضاها معمولاً در صنایع نفت، پتروشیمی، رنگ سازی، سیمان، و آردسازی وجود دارند. به طور کلی، محیط های خطرناک به سه گروه اصلی تقسیم می شوند:

• محیط های گازی (Gas Atmospheres) :

در این محیط ها گازها یا بخارات قابل اشتعال وجود دارند؛ مانند متان، پروپان، هیدروژن یا بخار بنزین.

• محیط های گرد و غباری (Dust Atmospheres) :

شامل محیط هایی هستند که ذرات ریز رسانا مانند آلومینیوم، منیزیم یا گرد آرد در هوا پراکنده اند.

• محیط های ترکیبی:

در برخی صنایع هر دو نوع گاز و گرد و غبار وجود دارد، که خطر انفجار را دوچندان می کند.

در طراحی و نصب جرثقیل برای این فضاها، باید تمامی تجهیزات از جمله موتور، بالابر، ریموت کنترل و سیستم برق کشی از نوع ضد انفجار (Explosion Proof) باشند و با استانداردهای جهانی هماهنگی داشته باشند.

دسته بندی منطقه ای طبق استانداردهای ATEX و IECEx

دو استاندارد بین المللی ATEX (اروپا) و IECEx (بین المللی) چارچوب دقیقی برای شناسایی و طبقه بندی مناطق خطرناک ارائه می دهند. این طبقه بندی بر اساس مدت و احتمال حضور گاز یا گرد و غبار اشتعال زا انجام می شود:

• Zone 0 : منطقه ای که گاز یا بخار اشتعال زا دائماً یا برای مدت طولانی در فضا وجود دارد (مثلاً داخل مخازن یا تانک های ذخیره).
• Zone 1 : منطقه ای که احتمال وجود گاز اشتعال زا در شرایط عادی وجود دارد، مانند اطراف پمپ ها یا خطوط انتقال.
• Zone 2 : منطقه ای که فقط در شرایط غیرعادی یا نشت اتفاقی ممکن است گاز اشتعال زا حضور داشته باشد.

برای گرد و غبار نیز دسته بندی مشابهی وجود دارد (Zones 20، 21 و 22) که در آن Zone 20 پرخطرترین حالت است. نکته کلیدی در نصب جرثقیل در چنین فضاهایی این است که تمام اجزای الکتریکی دستگاه باید دارای گواهی ضدانفجار متناسب با نوع منطقه باشند. برای مثال، در Zone 1 باید از موتورهایی با برچسب Ex d IIB T4 استفاده شود، که به معنی بدنه مقاوم در برابر انفجار و دمای سطحی کنترل شده است.

خطرات اصلی هنگام نصب جرثقیل در محیط های خاص

نصب جرثقیل در محیط های دارای ریسک انفجار یا گرد و غبار، علاوه بر پیچیدگی فنی، نیازمند شناخت دقیق خطرات بالقوه است. مهندسان نصب باید بدانند در چنین شرایطی حتی یک اشتباه کوچک در کابل کشی یا انتخاب موتور، می تواند منجر به خسارت های غیرقابل جبران شود. در این بخش، به مهم ترین خطرات در فرآیند نصب اشاره می کنیم.

خطر انفجار ناشی از جرقه یا دمای بالا

جرقه های الکتریکی کوچک، داغ شدن بیش از حد موتور یا اصطکاک میان قطعات فلزی، از مهم ترین عوامل ایجاد انفجار در محیط های مستعد اشتعال هستند. هرگونه اتصال نادرست در تابلو برق یا استفاده از تجهیزات معمولی به جای ضدانفجار، می تواند منجر به انفجار در لحظه راه اندازی شود.

در این شرایط، نصب جرثقیل باید با رعایت استاندارد Ex-proof انجام شود. این استاندارد تضمین می کند که هیچ جرقه ای از داخل موتور یا کلیدها به محیط بیرون نشت نکند. همچنین، مسیرهای تهویه و کابل کشی باید از طریق لوله های فلزی مقاوم عبور داده شوند تا خطر انتقال شعله کاهش یابد.

در پروژه های صنعتی بزرگ، مانند تأسیسات گازی یا خطوط انتقال مواد شیمیایی، شرکت هایی که تجربه نصب در محیط های خطرناک دارند از جمله رونامیک پیش از نصب، نقشه های ضد انفجار را بر اساس نوع منطقه (Zone 1 یا 2) طراحی و تأییدیه ایمنی دریافت می کنند.

انباشت گرد و غبار رسانا و خطر احتراق

در محیط های معدنی یا کارگاه های تولید پودر فلز، گرد و غبار رسانا می تواند بر روی موتور، تابلو برق یا مسیر بالابر انباشته شود. این گرد و غبار در صورت ترکیب با هوا، محیطی انفجاری تشکیل می دهد. حتی گرمای سطحی موتور یا جرقه ناشی از اصطکاک چرخ ها می تواند سبب آتش سوزی شود.

برای پیشگیری، باید از موتورهایی با کلاس حرارتی T3 یا پایین تر استفاده شود تا دمای سطح از ۲۰۰ درجه سانتی گراد تجاوز نکند. همچنین سیستم تهویه و مکش گرد و غبار باید هم زمان با نصب جرثقیل اجرا شود. پوشش های عایق ضد گرد و غبار روی تابلو برق و محفظه های الکترونیکی نیز الزامی است.

شوک الکتریکی و مشکلات تهویه

وجود رطوبت، بخار مواد شیمیایی یا گردهای رسانا، خطر برق گرفتگی را در حین نصب افزایش می دهد. به همین دلیل، تمام مدارهای برق جرثقیل باید به سیستم ارتینگ (Earthing) متصل باشند تا در صورت بروز نشتی جریان، برق به زمین هدایت شود.
از سوی دیگر، تهویه نامناسب در محیط های بسته موجب افزایش دمای محیط و احتمال احتراق می شود. در این شرایط، نصب جرثقیل باید همراه با ارزیابی تهویه طبیعی یا مکانیکی محیط باشد. در کارگاه هایی که جریان هوای کافی وجود ندارد، باید از فن های ضدانفجار با برچسب Ex e استفاده شود.

ویژگی های جرثقیل مناسب برای محیط های خطرناک

انتخاب نوع جرثقیل برای مناطق پرخطر باید کاملاً بر اساس الزامات استانداردهای ایمنی و شرایط محیطی انجام شود. در چنین فضاهایی، جرثقیل صرفاً وسیله ای برای جابجایی بار نیست، بلکه بخشی از سیستم ایمنی کارخانه محسوب می شود. تفاوت اصلی بین جرثقیل های معمولی و مدل های مناسب محیط های خطرناک در طراحی اجزای الکتریکی، نوع موتور و پوشش های حفاظتی است.

موتور و تجهیزات ضد انفجار (Ex-proof)

برای محیط های خطرناک باید از جرثقیل هایی با موتور و تجهیزات ضدانفجار استفاده شود. قلب هر جرثقیل در محیط خطرناک، موتور ضدانفجار آن است. این نوع موتورها به گونه ای طراحی می شوند که در صورت وقوع جرقه در داخل محفظه، شعله به محیط بیرون منتقل نشود. محفظه ی آن ها از جنس چدن یا آلومینیوم ضخیم ساخته می شود و درزهای اتصال کاملاً آب بندی شده اند.
در پروژه های صنعتی که خطر انفجار ناشی از گاز یا بخار وجود دارد (Zone 1 و Zone 2)، باید از موتورها با رده حفاظتی Ex d یا Ex e استفاده شود. این موتورها دارای گواهی بین المللی ATEX یا IECEx هستند و سطح دمای کاری آن ها محدود است تا از احتراق احتمالی جلوگیری شود.

علاوه بر موتور، سایر اجزا مانند بالابر، ترولی و کلیدهای کنترل نیز باید از نوع ضد انفجار باشند. شرکت هایی مانند رونامیک معمولاً از مجموعه های کامل Ex-proof شامل موتور، ترمز الکتریکی و کابل کشی مقاوم استفاده می کنند تا ایمنی در سطح طراحی یکپارچه حفظ شود.

تابلو برق و کنترل با پوشش ضد جرقه

تابلو برق جرثقیل یکی از نقاط بحرانی در محیط های خطرناک است، زیرا شامل اجزایی است که می توانند جرقه یا حرارت تولید کنند. در طراحی جرثقیل ضد انفجار، تابلو برق باید دارای محفظه فلزی با گواهی Ex d باشد و تمامی کلیدها، فیوزها و ترمینال ها درون آن قرار گیرند.
سطح بیرونی تابلو باید صاف و بدون منافذ باز باشد تا از نفوذ گرد و غبار یا بخارات جلوگیری شود. همچنین باید از کلیدهای مغناطیسی یا کنترل های بی تماس (Non-sparking contactors) استفاده شود تا خطر جرقه در زمان قطع و وصل مدار کاهش یابد.
در مدل های پیشرفته تر، سیستم کنترل از طریق ریموت بی سیم ضدانفجار انجام می شود. این ریموت ها با سیگنال فرکانسی امن کار می کنند و فاقد اجزای تولید جرقه هستند. نصب چنین سیستم هایی در محیط های با گازهای اشتعال زا یا ذرات رسانا، احتمال بروز حادثه را تا حد زیادی کاهش می دهد.

سیستم تهویه و عایق بندی مناسب

تهویه مناسب یکی از ارکان اصلی در طراحی و نصب جرثقیل در مناطق مستعد انفجار است. تجمع گاز یا گرد و غبار در اطراف موتور یا تابلو برق می تواند به سرعت شرایط خطرناک ایجاد کند. برای پیشگیری، مسیرهای تهویه باید به گونه ای طراحی شوند که جریان هوای تازه به طور دائم در اطراف دستگاه برقرار باشد.

همچنین باید از عایق بندی حرارتی و الکتریکی مقاوم در برابر نفوذ ذرات استفاده شود. سیم ها، کابل ها و کانال های برق باید درون لوله های فولادی یا کابل داکت های مقاوم ضد جرقه عبور داده شوند. در محیط هایی مانند کارگاه های تولید پودر فلز یا آرد، استفاده از پوشش های ضد گرد و غبار بر روی تابلو برق و موتور الزامی است.
در شرکت هایی مانند رونامیک، طراحی مسیر تهویه و عایق بندی الکتریکی در مرحله ی پیش از نصب بررسی می شود تا حتی در بدترین شرایط محیطی، دستگاه بدون خطر کار کند.

اصول ایمنی در نصب جرثقیل در مناطق پر ریسک

نصب جرثقیل در محیط های مستعد انفجار یا دارای گرد و غبار رسانا باید با رعایت مجموعه ای از اصول ایمنی انجام شود. رعایت نکردن هر یک از این اصول می تواند موجب وقوع حادثه ای جبران ناپذیر شود. در این بخش، به مهم ترین الزامات اجرایی در زمان نصب اشاره می کنیم.

رعایت فاصله از منابع اشتعال

اولین اصل، رعایت فاصله ایمن بین تجهیزات برقی جرثقیل و منابع اشتعال است. منابع اشتعال می توانند شامل مشعل ها، هیترها، خطوط بخار داغ یا نقاط دارای اصطکاک زیاد باشند. فاصله توصیه شده بسته به نوع محیط بین ۳ تا ۵ متر است، اما در مناطق Zone 1 این فاصله باید بیشتر باشد.
در زمان نصب، مسیر حرکت جرثقیل نباید از روی خطوط لوله گاز یا محل های ذخیره مواد اشتعال زا عبور کند. در صورتی که اجتناب از این مسیر ممکن نباشد، باید از شیلدهای محافظ حرارتی و پوشش های مقاوم به شعله استفاده شود.

انتخاب ابزار و کابل های ضد جرقه

تمامی ابزار نصب مانند پیچ گوشتی، آچار یا انبر باید از جنس برنز یا آلومینیوم غیر جرقه زا (Non-sparking Tools) باشند. استفاده از ابزار فولادی یا ضربه ای می تواند در تماس با سطوح سخت، جرقه ایجاد کند. در بخش برق کشی، باید از کابل هایی با روکش ضدجرقه و مقاوم در برابر حرارت استفاده شود.
مسیر کابل کشی نیز باید در کانال های فلزی با اتصال ارت ایمن انجام گیرد تا در صورت بروز نشتی جریان، برق به زمین منتقل شود. در شرکت های باتجربه ای مانند رونامیک، تمامی ابزار نصب از نوع ضدجرقه انتخاب می شوند و پیش از شروع پروژه، تست الکتریکی و چک لیست ایمنی ابزار انجام می شود.

آموزش نصابان و بررسی گواهی ایمنی

آخرین اما حیاتی ترین مرحله در نصب جرثقیل، آموزش نصابان و کنترل مدارک ایمنی فردی است. نصابان باید با مفاهیم پایه ای ایمنی محیط های Ex، نحوه استفاده از تجهیزات ضد انفجار و روش های تخلیه الکتریسیته ساکن آشنا باشند.
پیش از آغاز کار، کارفرما باید گواهی سلامت و گواهی ایمنی شغلی نصابان را بررسی کند. در پروژه های حرفه ای، شرکت های سازنده مانند رونامیک پیش از اعزام تیم نصب، دوره های آموزشی داخلی درباره کار در محیط های خطرناک برگزار می کنند تا اطمینان حاصل شود نیروها کاملاً آماده هستند.

همچنین پس از پایان نصب، باید تست نهایی شامل بررسی مقاومت زمین، عملکرد کلیدهای حفاظتی و اطمینان از عدم نشتی جریان انجام شود. ثبت نتایج در گزارش فنی، بخشی از الزامات استاندارد ایمنی است و بدون آن، دستگاه نباید وارد مرحله بهره برداری شود.

نکات فنی در نصب جرثقیل در محیط های گرد و غبار

یکی از چالش برانگیزترین شرایط نصب و بهره برداری جرثقیل، فضاهایی است که میزان گرد و غبار در آن ها بالاست؛ مانند کارگاه های تولید سیمان، صنایع فولاد، ریخته گری، یا معادن. در چنین محیط هایی، ذرات معلق می توانند در طول زمان وارد بخش های مکانیکی یا الکتریکی دستگاه شوند و باعث کاهش راندمان، افزایش دما و حتی خطر آتش سوزی شوند. به همین دلیل، طراحی و نصب جرثقیل در این فضاها باید با رعایت مجموعه ای از تمهیدات فنی خاص انجام شود.

استفاده از فیلترها و سیستم خنک کننده

در محیط های گرد و غبار، موتور و تابلو برق جرثقیل بیش از سایر بخش ها در معرض آسیب قرار دارند. ذرات معلق در هوا به سرعت در منافذ تهویه موتور جمع می شوند و باعث افزایش دمای داخلی و کاهش عمر سیم پیچ ها می شوند. برای مقابله با این مشکل، باید از فیلترهای هوای صنعتی با قابلیت تعویض دوره ای استفاده شود.

این فیلترها جریان هوای تازه را عبور می دهند اما مانع ورود ذرات می شوند. در برخی مدل های پیشرفته تر، از سیستم خنک کننده مدار بسته (Closed Cooling System) استفاده می شود که هوای داخلی موتور را در یک چرخه بسته به گردش درمی آورد، بدون آنکه با هوای آلوده بیرون تماس داشته باشد.

در تابلو برق نیز نصب فیلترهای غبارگیر و فن های خنک کننده ضدجرقه با فیلتر داخلی ضروری است. علاوه بر این، محل نصب تابلو باید در ارتفاع مناسب و دور از مسیر مستقیم گرد و غبار قرار گیرد تا میزان نفوذ ذرات کاهش یابد. شرکت هایی مانند رونامیک معمولاً در طراحی اولیه نقشه نصب، موقعیت تجهیزات را طوری انتخاب می کنند که جریان گرد و غبار بر اجزای حساس اثر مستقیم نگذارد.

بررسی درزها و جلوگیری از ورود ذرات

یکی از عوامل اصلی خرابی در محیط های گرد و غبار، نفوذ ذرات از طریق درز های باز، کانال ها و مسیرهای کابل کشی است. در هنگام نصب، باید تمامی مسیرهای عبور کابل، لوله های محافظ و اتصال های مکانیکی با واشرهای سیلیکونی مقاوم در برابر حرارت و گرد و غبار آب بندی شوند.

درزهای درِ تابلو برق، محفظه موتور، و جعبه کنترل باید با نوارهای عایق مخصوص پوشانده شوند. استفاده از درپوش های فلزی برای سوکت ها و فیش های برق نیز توصیه می شود تا ذرات وارد اتصالات نشوند.

در محیط هایی مانند آسیاب های صنعتی یا کارگاه های ذوب فلز، باید هر سه ماه یک بار وضعیت آب بندی و تمیزی محفظه ها بررسی شود. حتی کوچک ترین نفوذ گرد و غبار می تواند باعث اتصال کوتاه در مدار کنترل یا آسیب به سیم پیچ موتور شود. در دستورالعمل های نصب رونامیک، بازرسی دوره ای درزها و اتصالات جزو الزامات ایمنی محسوب می شود.

چک لیست نصب ایمن جرثقیل در محیط خطرناک

اجرای یک چک لیست جامع در زمان نصب جرثقیل در مناطق پر ریسک، تضمین کننده ی ایمنی و صحت عملکرد دستگاه است. این چک لیست باید شامل بررسی های مکانیکی، برقی، کنترلی و ایمنی باشد تا تمام نقاط حساس پیش از بهره برداری نهایی ارزیابی شوند.

کنترل سلامت موتور، سیم کشی، تابلو برق و ترمز

در مرحله اول، باید وضعیت سلامت موتور از نظر عایق کاری، ارتینگ، و دمای کارکرد بررسی شود. موتور باید در حالت بدون بار روشن شده و دمای سطح آن پس از ۱۵ دقیقه اندازه گیری گردد تا از عدم افزایش غیرعادی حرارت اطمینان حاصل شود.
سیم کشی جرثقیل باید از نظر آسیب دیدگی، اتصال نادرست یا ساییدگی کنترل شود. مسیر کابل ها باید بدون تماس مستقیم با قطعات متحرک باشد و تمام اتصالات در محفظه های ضدجرقه نصب شوند.

تابلو برق نیز باید از نظر چفت شدن درب، عملکرد فیوزها، سالم بودن کابل زمین و درست کار کردن کلید اضطراری بررسی گردد. در نهایت، ترمز بالابر باید تست شود تا در زمان قطع برق یا توقف ناگهانی بتواند بار را بدون لغزش نگه دارد.

تست عملکرد ایمنی قبل از بهره برداری

پیش از تحویل نهایی جرثقیل به کارفرما، باید تست عملکرد ایمنی انجام شود. این تست شامل بررسی عملکرد سیستم توقف اضطراری (Emergency Stop)، عملکرد کلید محدودکننده ارتفاع (Limit Switch)، سیستم هشدار صوتی و نوری، و واکنش ترمزها در شرایط بار کامل است.
در محیط های خطرناک، تست باید با بار واقعی یا شبیه سازی شده انجام شود تا اطمینان حاصل شود هیچ نقطه ی داغ یا جرقه ای در زمان راه اندازی تولید نمی شود. علاوه بر این، باید مقاومت زمین (Earth Resistance) اندازه گیری شود و مقدار آن کمتر از ۲ اهم باشد تا خطر برق گرفتگی کاهش یابد.

استانداردها و الزامات قانونی مرتبط با ایمنی جرثقیل

ایمنی در نصب و بهره برداری از جرثقیل در محیط های پرریسک، صرفاً یک توصیه فنی نیست، بلکه الزام قانونی و بخشی از مقررات بین المللی ایمنی صنعتی است. تمامی شرکت ها، از سازنده گرفته تا کارفرما، موظف اند پیش از راه اندازی جرثقیل، اطمینان حاصل کنند که دستگاه با استانداردهای جهانی و ملی مطابقت دارد.
رعایت این استانداردها نه تنها از بروز حادثه جلوگیری می کند، بلکه شرط دریافت تأییدیه بهره برداری از نهادهای بازرسی نیز هست.

معرفی استانداردهای ATEX، OSHA و IECEx

استاندارد ATEX مخفف عبارت Atmosphères Explosibles است و در اتحادیه اروپا، مبنای قانونی برای تولید و نصب تجهیزات در محیط های مستعد انفجار محسوب می شود. این استاندارد دو دستورالعمل اصلی دارد:

• ATEX 2014/34/EU : برای تولیدکنندگان تجهیزات ضد انفجار (مانند موتور، تابلو برق و ریموت کنترل).
• ATEX 1999/92/EC : برای کارفرمایان و بهره برداران که نحوه نصب، نگهداری و بهره برداری ایمن را مشخص می کند.

استاندارد IECEx نیز سیستم بین المللی معادل ATEX است که در کشورهای غیر اروپایی مانند ایران، ژاپن و استرالیا کاربرد دارد. تجهیزات دارای گواهی IECEx معمولاً دارای برچسب مشخصی هستند که نوع حفاظت، کلاس حرارتی و منطقه مجاز استفاده را نشان می دهد (مانند Ex d IIB T4).

در کنار این ها، سازمان OSHA در ایالات متحده دستورالعمل های اجرایی سخت گیرانه ای برای کار در محیط های خطرناک ارائه کرده است. طبق این دستورالعمل، کارفرما موظف است تجهیزات بالابری را پیش از بهره برداری از نظر خطر انفجار و ایمنی اپراتور تأیید کند و تنها از جرثقیل هایی استفاده شود که تأییدیه ضدانفجار معتبر دارند.

اشتباهات رایج در نصب جرثقیل در محیط های خطرناک

با وجود اهمیت ایمنی، هنوز هم در بسیاری از پروژه ها اشتباهاتی رخ می دهد که منجر به بروز حادثه، خسارت مالی یا توقف تولید می شود. آگاهی از این خطاها و پیشگیری از آن ها، کلید حفظ امنیت کارکنان و پایداری سیستم است.

استفاده از تجهیزات معمولی به جای ضد انفجار

رایج ترین اشتباه در پروژه های صنعتی، استفاده از تجهیزات الکتریکی معمولی در محیط های دارای خطر انفجار است. این تجهیزات به دلیل طراحی باز و نداشتن محفظه مقاوم، در مواجهه با بخارات یا گردهای اشتعال زا، منبع جرقه می شوند. متأسفانه در برخی پروژه ها به دلیل کاهش هزینه اولیه، از موتور یا تابلو برق معمولی استفاده می شود، در حالی که چنین تصمیمی می تواند منجر به انفجار جدی شود.

در استانداردهای ATEX و IECEx به صراحت آمده است که در Zone 1 و 2 تنها باید از تجهیزات دارای تأییدیه ضدانفجار استفاده شود. شرکت های معتبر مانند رونامیک هرگز از قطعات غیرمجاز در طراحی و نصب جرثقیل در مناطق پرخطر استفاده نمی کنند و تمام اجزا را از برندهای دارای گواهی Ex تأمین می کنند.

عدم بررسی تهویه و دمای محیط

دومین اشتباه متداول، بی توجهی به شرایط تهویه و دمای کاری است. بسیاری تصور می کنند که اگر تجهیزات ضد انفجار باشند، نیازی به کنترل دما یا جریان هوا نیست، در حالی که تجمع گرما و بخارات قابل اشتعال می تواند حتی در حضور تجهیزات Ex-proof نیز خطرناک باشد.

در پروژه های واقعی مشاهده شده است که فقدان فن های تهویه یا مکش گرد و غبار باعث تجمع گاز های سبک در سقف سالن شده و در زمان روشن شدن موتور جرثقیل، انفجار رخ داده است. برای جلوگیری از این وضعیت، لازم است در زمان نصب جرثقیل، نقشه جریان هوای سالن طراحی و میزان دمای کاری ثبت شود. هر موتور باید دارای برچسب کلاس حرارتی مشخص باشد و دمای سطح آن از حد مجاز استاندارد (معمولاً ۱۳۵ درجه سانتی گراد برای کلاس T4) تجاوز نکند.

عدم بررسی تهویه و دمای محیط

سخن پایانی

در محیط های مستعد انفجار یا دارای گرد و غبار رسانا، نصب جرثقیل تنها یک فعالیت فنی نیست، بلکه فرآیندی مهندسی شده با الزامات دقیق ایمنی است. رعایت استانداردهای ATEX، IECEx و مقررات ملی، استفاده از تجهیزات ضدانفجار، اجرای تهویه مناسب و آموزش نصابان، از عوامل حیاتی در جلوگیری از حوادث صنعتی محسوب می شوند.

شرکت هایی مانند رونامیک با تجربه گسترده در طراحی و اجرای پروژه های صنعتی، همواره نصب جرثقیل را مطابق با استانداردهای بین المللی انجام می دهند تا ضمن حفظ بهره وری، ایمنی محیط و کارکنان نیز تضمین شود. در نهایت، ایمنی در محیط های خطرناک با انتخاب تجهیزات صحیح آغاز می شود و با پایبندی به اصول نصب ایمن ادامه می یابد.

سوالات متداول نصب جرثقیل در محیط های خطرناک

جرثقیل مناسب برای محیط های خطرناک چه ویژگی هایی دارد؟
جرثقیل مناسب این محیط ها باید دارای موتور و تابلو برق ضد انفجار (Ex-proof)، سیستم تهویه مؤثر، عایق بندی کامل در برابر گرد و غبار و کابل کشی مقاوم در برابر جرقه باشد. تجهیزات باید گواهی ATEX یا IECEx داشته باشند.

چگونه می توان از ایمنی نصب جرثقیل در محیط های پر ریسک اطمینان حاصل کرد؟
پیش از بهره برداری، باید تست های ایمنی شامل بررسی ارتینگ، مقاومت عایقی، تست ترمز، تست بار و بررسی تهویه انجام شود. همچنین باید چک لیست نصب مطابق استانداردهای ATEX تکمیل و تأیید شود.

آیا تجهیزات معمولی را می توان با پوشش اضافی در محیط های خطرناک استفاده کرد؟
خیر. تجهیزات معمولی حتی با پوشش اضافی نیز ایمن محسوب نمی شوند، زیرا ساختار داخلی آن ها برای جلوگیری از نشت جرقه طراحی نشده است. تنها تجهیزات دارای محفظه ضد انفجار تأیید شده مجاز به استفاده در مناطق Ex هستند.